Đông trùng hạ thảo là một loại nấm ký sinh phát triển trên cơ thể ấu trùng côn trùng ( tên khoa học là Cordyceps sinensis (Berk) Sacc). Bài viết này, 1Shop sẽ cùng bạn khám phá tất tần tật về đông trùng hạ thảo như đặc điểm, sự phân bố, quá trình thu hái, bộ phận sử dụng...
Tổng quan về đông trùng hạ thảo
Đông trùng hạ thảo còn có tên gọi là gì?
Tên tiếng Việt thường gọi là đông trùng hạ thảo. Ngoài ra, nó còn tên khác như là trùng thảo hoặc hạ thảo đông trùng. Với tên khoa học là cordyceps sinensis (Berk) sacc. Thuộc họ nấm túi Hypocreaceae. Tên tiếng Trung của đông trùng hạ thảo là 冬虫夏草 (Dōng chóng xià cǎo).
Nguồn gốc
Là một loại dược thảo (cây thuốc kỳ lạ) hình thành từ sự ký sinh của nấm Cordyceps sinensis trên cơ thể ấu trùng sâu bướm (thuộc chi chi Hepialus, Brihaspa, hoặc Allomyrina). Có khoảng 400 loài đông trùng hạ thảo, có nguồn gốc từ nhiều quốc gia trên thế giới như Bhutan, Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nepal, Thái Lan...
Hình dáng và cấu trúc
Hình dạng và cấu trúc của đông trùng hạ thảo vô cùng độc đáo, có dạng nấm nhỏ, hình trụ nhỏ, dài khoảng 3-6 cm (lúc non có thể dài đến 10-11 cm), thân rắn chắc, rỗng ở giữa.
Thân nấm có phần dưới to hơn, đầu nhọn hình thoi, đường kính 2,5-6 mm. Bề mặt nấm xù xì, có các hạt nhỏ, là u nang (cơ quan sinh sản) khi quan sát dưới kính hiển vi.
Quả nang nấm có dạng hình bầu dục hoặc hơi tròn, chứa các nang xơ với cuống ngắn, bên trong có nhiều bào tử vách ngăn riêng lẻ.
Môi trường sống
Đông trùng hạ thảo được phát hiện ở dãy núi Himalaya và cao nguyên Tây Tạng, ở độ cao 3.500- 5.000m, nơi đây có khí hậu khắc nghiệt (lạnh giá, thiếu oxy, gió mạnh), với khí hậu như thế, khó có một loại cây nào có khả năng thích nghi tốt. Mà đông trùng hạ thảo chính là loại dược liệu này phát triển trong điều kiện tự nhiên đặc thù, thường ở các vùng đất cằn cỗi, ít cây cối này.
Quá trình hình thành
Mùa đông là thời điểm ấu trùng sâu non (thường là loài bướm) mang theo bào tử nấm Cordyceps sinensis đi ngủ đông. Bào tử nấm ký sinh sẽ sinh trưởng bên trong cơ thể ấu trùng, bằng cách hút chất dinh dưỡng, điều này làm cho ấu trùng chết dần. Khi thời tiết ấm lên, sợi nấm phát triển thành thân nấm màu nâu, vươn ra khỏi đầu ấu trùng, mọc lên mặt đất, hình thành đông trùng hạ thảo.
Tại sao có tên là đông trùng hạ thảo? Vì từ đặc tính sinh trưởng đặc biệt, vào mùa đông là sâu, mùa hè lại hóa thành nấm.
Phân bố
Đông trùng hạ thảo có hai dạng chính đó là đông trùng hạ thảo và nhân tạo. Vì sản lượng tự nhiên rất ít và quý hiếm, nên các nhà khoa học đã nghiên cứu và thành công nuôi cấy đông trùng nhân tạo.
- Đông trùng hạ thảo tự nhiên chủ yếu được tìm thấy ở trên các cao nguyên có độ cao >3.500m như Tây Tạng, Vân Nam (Trung Quốc), hay một số khu vực khác ở Himalaya (như Bhutan, Nepal,..) nơi có khí hậu khắc nghiệt. Rất hiếm và đắt đỏ.
- Đông trùng hạ thảo nuôi cấy, được thực hiện bằng cách nuôi cấy nấm Cordyceps trên ấu trùng nhộng tằm hoặc các môi trường nhân tạo (hỗn hợp đậu xanh, gạo lứt...). Chất lượng thành phẩm phụ thuộc nhiều vào kỹ thuật và công nghệ nuôi.
Mùa thu hoạch
Vào mùa hè (tháng 3-7) là mùa vụ chính để thu hái đông trùng hạ thảo. Việc thu hái ở tự nhiên rất khó khăn, vì nó thường ở các vùng núi cao, cheo leo. Nấm có hình dáng nhỏ, nên cần cẩn trọng khi đào, phải đào hố sâu để không làm gãy hay trầy xước cây.
Còn đối với loại tự nuôi cấy thì được cấy trong các lọ cơ chất (như gạo lứt, nhộng tằm) trong môi trường vô trùng.
Bộ phận sử dụng
Đông trùng hạ thảo có thể sử dụng toàn bộ các bộ phận của cây nấm. Từ bộ phần trên mặt đất lẫn nằm dưới đất, bạn chỉ cần rửa sạch đất cát, sau đó có thể pha trà, ngâm rượu, thêm vào các món ăn để bồi bổ và chăm sóc cơ thể.
Thành phần hóa học
Thành phần trong đông trùng hạ thảo được lấy mẫu từ Trung Quốc cho thấy, nó chứa những chất sau:
- Acid cordycepic chiếm khoảng 1%, nó còn có tên hóa học 3,4,5-tetraoxyhexahydrobenzoic
- Protid (protein) khoảng 25-32%
- Khi thủy phân, tạo ra các axit amin quan trọng như glutamic, oxyvalin, arginin, alanin, histidin, valin, prolin. Các axit amin này hỗ trợ nhiều chức năng
- Chất béo có cả axit không no 82,2%, acid linoleic 31,69%, acid linolenic 68,31%.
- Axit béo no 13%(1).
Công trùng hạ thảo có mấy loại?
Hiện này, có 3 dạng đông trùng hạ thảo phổ biến nhất, gồm:
Dạng khô
Để kéo dài thời gian sử dụng, ngưòi ta đã mang đông trùng hạ thảo đi sấy khô bằng phương pháp sấy thăng hoa hoặc sấy lạnh để bảo quản lâu dài (12- 18 tháng tùy sản phẩm). Nhờ sấy bằng công nghệ hiện đại, nên các dược chất vẫn cao, tiện lợi cho vận chuyển và sử dụng.
Dạng tươi
Sau khi thu hái, đông trùng hạ thảo được giữ nguyên hiện trạng như lúc ban đầu, có nghĩa là nó còn nguyên con hoàn chỉnh. Với loại này thì thời hạn sử dụng của nó khá ngắn, khoảng 1 tháng. Bạn nên dùng trong thời gian này để hấp thu trọn vẹn hoạt tính sinh học, hương vị và dinh dưỡng của nó. Để quá 1 tháng nó có thể bị hư hỏng.
Dạng chế phẩm hoặc thực phẩm chức năng
Ngoài ra, còn có các dạng như
- Dạng nước sẽ chiết xuất đông trùng hạ thảo thành dạng lỏng, dễ sử dụng
- Dạng bột thì lại nghiền mịn để pha uống hoặc thêm vào thực phẩm
- Dạng viên nang.
Mỗi loại sẽ có công dụng riêng, tùy vào từng sản phẩm cụ thể.
Đông trùng hạ thảo có tốt không?
Công dụng theo Y học hiện đại đông trùng hạ thảo giúp
- Tăng cường miễn dịch
- Hỗ trợ cải thiện chức năng sinh sản
- Bảo vệ gan, thận
- Hỗ trợ ổn định đường huyết
- Chống oxy hóa, bảo vệ tế bào, làm chậm lão hóa...
Đông trùng hạ thảo theo quan điểm y học cổ truyền thì nó có tính ôn, vị ngọt, quy vào phổi và thận, giúp bổ phể, dưỡng thận, hóa đờm, cầm máu và tinh tủy.
Đông trùng hạ thảo tự nhiên và nuôi cấy loại nào tốt hơn?
Đông trùng hạ thảo tự nhiên có giá trị cao nhưng khan hiếm và đắt đỏ, phù hợp cho nhu cầu cao cấp hoặc làm quà tặng. Do phát triển ở nơi núi cao, lạnh giá, không chịu tác động của con người, hấp thu tinh hoa của trời đất nên nó có giá trị dinh dưỡng cao
Đông trùng hạ thảo nuôi cấy phổ biến hơn, tiện lợi, giá cả phải chăng, nhưng cần chọn sản phẩm từ thương hiệu uy tín để đảm bảo chất lượng.
Khi sử dụng đông trùng hạ thảo tự nhiên hay nuôi cấy, nên kiểm tra nguồn gốc, chứng nhận, và thành phần để tránh hàng giả hoặc kém chất lượng.
Cách chế biến đông trùng hạ thảo khô
Đông trùng hạ thảo khô có thể dùng theo cách sau:
- Hãm trà uống, lấy 3- 7g đông trùng hạ thảo khô vào 200ml nước sôi, hãm cho đông trùng chiết xuất ra nước và uống khi còn ấm hoặc uống mát, ăn luôn cả phần xác
- Ngâm mật ong theo cách dùng 15g ngâm 500ml mật ong, sau 15-20 ngày là có thể sử dụng
- Ngâm rượu 3-5g đông trùng hạ thảo ngâm 1 lít rượu trắng ngon, ngâm sau 1 tháng là có thể mang ra dùng
- Nấu canh, nấu súp, nấu cháo, các món hầm... nấu chín thực phẩm, thêm đông trùng hạ thảo vào và nấu thêm 3-5 phút là tắt bếp.
