Sâm dây Ngọc Linh là một loại thảo dược có giá trị, có nhiều thành phần dưỡng chất và nó mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe cong người.
Sâm dây Ngọc Linh là gì?
Sâm dây Ngọc Linh (hay còn gọi là đẳng sâm), trong Y học cổ truyền nó còn có thể dùng để thay cho nhân sâm nhờ giá thành hợp lý hơn. Cũng vì vậy mà, loại sâm dây Ngọc Linh này còn hay được kêu ví von là "nhân sâm của người nghèo". Dù nó có khả năng giúp bổ khí tương tự như nhân sâm, nên có một vài bài thuốc Đông y, người ta dùng sâm dây Ngọc Linh để thay thế cho nhân sâm như thập toàn đại bổ thang và tứ trân thang.
Tuy nhiên, khi dùng sâm dây Ngọc Linh thay thế thì bạn cần điều chỉnh liều lượng cho phù hợp, và việc thay thế nó phải do bác sĩ hướng dẫn. Vì tác dụng bổ khí của hai loại sâm này có sự khác biệt. Trong khi sâm dây Ngọc Linh chủ yếu giúp bổ trung ích khí, thì bhân sâm lại giúp bổ tỳ vị và nguyên khí, khiến chúng không thể thay thế cho nhau hoàn toàn trong mọi trường hợp. Vì vậy, bạn cần lưu ý rõ vấn đề này.
Khu vực phân bố và quá trình phát triển của sâm dây Ngọc Linh
Quá trình phát triển của cây sâm
Sâm dây Ngọc Linh có thể được canh tác bằng cách trồng từ hạt hoặc từ cây con. Trồng từ hạt tuy cho ra cây giống chất lượng hơn nhưng có nhước điểm là nó sẽ tốn nhiều thời gian để cây phát triển, vậy nên người dân hay lấy giống từ cây sâm, như vậy sẽ dễ dàng và tiện lợi hơn.
Cũng như trồng các giống cây khác, thì bạn cũng cần cuốc đất và làm sạch cỏ, đập cho đất tơi đều, rồi làm luống cho thoáng khí. Do phần lớn sâm dây Ngọc Linh được trồng tự nhiên, việc bón phân không cần thiết. Chỉ cần dọn hết sạch cỏ và cuốc đất là đủ.
Cây sâm này được trồng mỗi năm một vụ, vào đầu mùa mưa từ khoảng cuối tháng 5 đến đầu tháng 6 là thời điểm lý tưởng nhất để xuống giống. Và sẽ thu hoạch vào cuối mùa khô.
Sâm dây Ngọc Linh mọc nhiều ở đâu?
Sâm dây Ngọc Linh phân bố tập trung ở nhiều nơi ở khu vực Đông Bắc Á, đặc biệt là Trung Quốc. Ở Việt Nam, loài dược liệu này được phát hiện lần đầu tiên vào năm 1961 bởi Viện Dược liệu Trung ương. Sâm dây Ngọc Linh mọc tự nhiên tại Sơn La, Lào Cai, Hà Giang, Lạng Sơn, Kon Tum, Lâm Đồng, Gia Lai.
Sâm dây Ngọc Linh thường sinh trưởng mạnh mẽ ở trong các khu rừng thưa, nơi có tán cây rừng lớn che phủ.
Đặc điểm của sâm dây Ngọc Linh
Dưới đây là những đặc điểm nổi bật của cây sâm dây Ngọc Linh:
Rễ sâm dây Ngọc Linh
Rễ của cây sâm dây Ngọc Linh là rễ củ, hình trụ dài, thường mọc thẳng trong đất. Tùy thuộc vào môi trường sinh trưởng, thỗ nhưỡng và tuổi đời mà khích thước rễ cây sâm có thể khác nhau. Đường kính rễ dao động từ 1,5 - 3cm, phần rễ có cấu trúc phân nhánh.
Cổ rễ phình to, rễ nạc, ngoài ra nó còn có dấu vết của thời gian để lại với nhiều vết sẹo lồi do thân cây rụng hằng năm. Lớp vỏ rễ bên ngoài có màu trắng ngà, có màu vàng ở lõi gỗ bên trong. Khi cắt rễ, dễ dàng nhận thấy rễ chia thành hai phần:
- Lớp ngoài có màu vàng nhạt, chứa nhựa mủ, chiếm thể tích chính của rễ cây
- Phần trung tâm có màu vàng nâu, chứa ít nhựa mủ hơn
- Rễ có mùi thơm và có vị ngọt nhẹ.
Hoa sâm dây Ngọc Linh
Hoa của sâm dây Ngọc Linh nở vào khoảng tháng 6 - 10, tập trung nhiều nhất vào tháng 9. Hoa mọc riêng lẻ tại các kẽ lá hoặc đối diện lá ở ngọn cây. Đài hoa chia làm 5 phiến hẹp, tràng hoa hình chuông với màu trắng hoặc vàng nhạt, họng hoa có vân tím và chia thành 5 thùy. Hoa có 5 nhị.
Thân cây sâm dây Ngọc Linh
Sâm dây Ngọc Linh là thực vật thân thảo, thân leo có kích thước nhỏ, loại cây này sống lâu năm. Cây leo chủ yếu bằng cách cuốn thân vào các giá thể. Thân cây thường có hình trụ, màu xanh lục nhạt hoặc pha một chút màu tím, tuy nhiên cũng có một số nơi có thể bị biến dạng do bám vào các vật khác.
Đường kính thân từ 1,5 - 3mm, khi còn non thân sâm dây Ngọc Linh sẽ có lông mịn, nhưng sẽ trở nên nhẵn khi nó già. Điểm đáng chú ý là toàn thân cây còn chứa mủ trắng.
Lá sâm dây Ngọc Linh
Lá cây Sâm dây Ngọc Linh thường mọc đối. Gốc lá có hình dáng tương tự tim hoặc hình thận, đầu lá nhọn, phiến mỏng, dạng hình trứng rộng. Lá dài khoảng 3 - 8cm, rộng từ 2 - 4cm. Mặt trên lá màu xanh lục nhạt, trong khi mặt dưới có màu trắng xám. Bề mặt lá thường nhẵn hoặc có lông ít. Lá sâm này ít khi mọc so le.
Quả và hạt sâm dây Ngọc Linh
Quả sâm dây Ngọc Linh có chu trình phát triển khoảng 1,5 - 2 tháng (từ tháng 10 - 11). Quả chín thường có đường kính 1 - 2cm, dạng hình cầu, vỏ quả chuyển từ xanh nhạt sang tím đen. Quả có thể nằm trên cây trong 20 - 30 ngày, hoặc có thể lâu hơn nếu điều kiện thời tiết khô ráo.
Hạt của cây nhỏ, có màu vàng nâu, bề mặt bóng loáng với vân dạng lưới.
Sâm dây Ngọc Linh thường dùng bộ phận nào?
Bộ phận chính dùng làm thuốc của sâm dây Ngọc Linh là phần rễ, sau khi thu hoạch nó được sơ chế sạch và mang đi phơi hoặc sấy khô. Quy trình thu hái và sơ chế như sau:
- Vào mùa đông, người dân sẽ tiến hành thu hoạch, sau đó mang đi rửa sạch với nước để loại bỏ đất và bụi bẩn, cũng có thể dùng bàn chải mềm để chà nhẹ lên rễ sâm để giúp sâm sạch hoàn toàn, nhưng cần tránh làm sâm bị chầy xước hay bị gãy
- Tiếp đó sẽ cắt đầu rễ và rễ con ra riêng, rồi phân loại theo kích thước
- Mang ra nắng phơi khô hoặc sấy khô đều được.
- Khi dùng sâm bạn chỉ cần cắt mỏng, cũng có thể tẩm với nước gừng hoặc sao qua.
- Sau đó chỉ cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng chiếu trực tiếp vào, vì nó dễ bị sâu mọt xâm nhập.
Sâm dây Ngọc Linh có tốt không?
Rễ sâm dây Ngọc Linh là một dược liệu quý có nhiều công dụng cho sức khỏe như bổ tỳ, kiện vị, giải khát, sinh tân dịch, ích khí. Ngoài ra, nó còn hỗ trợ trị tình trạng kén ăn, tỳ vị yếu, phế khí hụt nhược, người mệt mỏi, suy nhược cơ thể do ốm lâu ngày, thiếu máu, vàng da, viêm thận, nước tiểu có albumin, chân phù đau
Đồng thời, rễ sâm này còn giúp lợi tiểu, có lợi cho dạ dày và giảm ho, đờm.
Sâm dây Ngọc Linh có nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe, nhưng cần lưu ý sử dụng đúng cách và đúng liều lượng. Nếu bạn có vấn đề về sức khỏe, đang uống thuốc chữa bệnh thì nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.
Sâm dây Ngọc Linh dành cho ai?
Những người nên sử dụng sâm dây Ngọc Linh bao gồm:
- Người hay bị tình trạng mệt mỏi, suy nhược, ăn uống không ngon, kém ăn
- Người mới ốm dậy muốn bồi bổ sức khỏe
- Người già muốn tăng cường sức khỏe
- Người hay dễ bị căng thẳng và áp lực do làm việc.
Dùng sâm dây Ngọc Linh cần lưu ý
Để sử dụng sâm dây Ngọc Linh một cách hiệu quả và tránh các tác dụng phụ không mong muốn bạn nên lưu ý:
- Sâm dây Ngọc Linh chỉ có khả năng hỗ trợ sức khỏe, không phải thuốc chữa bệnh, cũng không phải thần dược, nên không thể thay thế thuốc hay các phương pháp trị bệnh y khoa
- Tùy vào cơ địa, tình trạng sức khỏe mà sâm dây Ngọc Linh có thể mang đến hiệu quả khác nhau
- Không dùng sâm dây Ngọc Linh với hải sản, củ cải
- Không dành cho người cao huyết áp, trẻ nhỏ, bà bầu, người có vấn đề về tiêu hóa...
