Chè cổ thụ là loại trà có tuổi đời hàng chục năm hay hàng trăm năm. Một số cây chè cổ thụ được công nhận là di sản như chè Suối Giàng, chè Vân Hồ, chè Tủa Chùa, chè Shan tuyết Hoàng Sù Phì, chè Hoàng Thu Phố.
Như thế nào là cây chè cổ thụ?
Chè cổ thụ là những cây chè xanh đã tồn tại hàng chục năm, thậm chí hàng trăm năm, do có tuổi đời cao, qua tháng năm tích lũy tinh hoa của đất trời, cây chè có hình dáng xù xì, cổ kính, thân cây đẹp như cây cảnh. Cây cho ra những phẩm trà chất lượng và tinh khiết.
Chè không chỉ là một đồ uống quen thuộc của người Việt, nó còn mang giá trị văn hóa, và là một trong những sản phẩm nông nghiệp trọng điểm. Nhiều địa phương vùng núi phía Bắc đã tiến hành nghiên cứu, bảo tồn và đề xuất công nhận các quần thể chè cổ thụ như di sản. Một số cây chè cổ thụ được công nhận di sản gồm: Chè Suối Giàng, chè Vân Hồ, chè Tủa Chùa, chè Shan Tuyết Hoàng Su Phì, chè Hoàng Thu Phố.
Các cây chè cổ thụ của nào được công nhận di sản?
Dưới đây là những cây chè được công nhận di sản của Việt Nam:
Chè Tủa Chùa
Ở Sín Chải - Tủa Chùa - Điện Biên, có quần thể 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ đã được chứng nhận là cây di sản Việt Nam, không chỉ là nơi lý tưởng để những cây chè cổ thụ phát triển mà Sín Chải cũng là địa danh có tiềm năng du lịch sinh thái. Những cây chè này mọc xung quanh thôn Sín Chải và Hấy Chua, nơi có đây là những dãy núi cao cách mực nước biển lên đến 1.800m, quanh năm được sương mù che phủ. Đường kính các gốc chè đạt khoảng 1,2m.
Một số cây trong số cây chè này có tuổi đời hàng trăm năm và gắn liền với nhiều thế hệ người Mông bản địa. Nên nó luôn được người dân sinh sống tại đây bảo vệ và trân trọng.
Chè Vân Hồ
Tại xã Tô Múa, huyện Vân Hồ, Sơn La hiện có hơn 2.000 cây chè Shan tuyết cổ thụ đã hơn 200 năm tuổi. Cây cao khoảng 2-3 mét, thân cây rêu mốc và xù xì, búp chè lớn, chắc mập, phủ lớp lông tơ trắng, nước trà pha có mùi thơm tinh khiết, màu sóng sánh như mật ong.
Hội đồng cây di sản đã công nhận 100 cây chè đủ tiêu chuẩn này là “cây di sản Việt Nam”, trong khi các cây còn lại được đưa vào kế hoạch bảo tồn lâu dài. Người dân cũng chính quyền tuyền truyền, nhằm nâng cao ý thức giữ gìn và bảo vệ những cây chè di sản quý giá.
Chè Hoàng Thu Phố
Tháng 9/2023, 105 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại thôn Chồ Chải, - Lào Cai đã được công nhận là cây di sản Việt Nam. Đây là tin vui không chỉ đối với người Mông bản địa, mà còn mở ra những tiềm năng phát triển du lịch.
Ngoài việc những cây chè này được nâng cầm giá trị, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân. Thì nó còn là địa danh thu hút khách du lịch tới tham quan.
Chè Suối Giàng
Nằm ở độ cao 1.300 đến 1.800 mét so với mực nước biển, quần thể chè Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng gồm có tới 400 cây chè. Những cây chè này trải rộng tại các thôn Giàng A, Giàng B, Pang Cáng và bản Mới. Đây được coi là quần thể chè cổ lớn nhất cả nước, có giá trị lịch sử và văn hóa.
Chè Shan tuyết không chỉ là thức uống, mà còn là nguồn thu nhập, hơn nữa, cây chè này cũng gắn liền với đời sống tâm linh của người Mông nơi đây. Lễ cúng cây chè tổ và Thần chè hàng năm được tổ chức một cách trang trọng.
Ngày 16/2/2016, hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam đã công nhận 400 cây chè này là cây di sản Việt Nam. Đây là một điều vô cùng ý nghĩa, nó cũng giúp bảo tồn những ây chè này và quảng bá vẻ đẹp thiên nhiên của Suối Giàng.
Chè Shan Tuyết Hoàng Su Phì
Xã Thông Nguyên - Hoàng Su Phì là nơi có điều kiện khí hậu mát mẻ, hội tụ hơn 10.000 cây chè Shan tuyết cổ thụ, đặc biệt có tới 1.248 cây chè đạt danh hiệu "cây di sản Việt Nam".
Trước kia, người Dao chưa biết tiềm năng kinh tế của chè cổ thụ, nhưng nhờ nhà nước tuyên truyền và hướng dẫn, người dân đã nâng cao đời sống và nhiều hộ dân đã thoát nghèo nhờ cây chè này, hiện nay, cây chè Shan Tuyết là nguồn kinh tế, giúp một số gia đinh trở nên khá giả hơn.
Chè cổ thụ Núi Bóng
Ngày 3/3/2024, hội nông nghiệp hữu cơ trường ĐH Nông Lâm Thái Nguyên cùng hội chè Thái Nguyên và Đại Từ, đacx kết hợp tiến hành khảo sát các cây chè cổ ở khu vực Núi Bóng- Thái Nguyên.
Ở chương trình Hội nghị triển khai kế hoạch phát triển văn hóa gần đây, ông Trịnh Việt Hùng - bí thư tỉnh ủy đã chỉ đạo các ban ngành nhanh chóng hoàn thành hồ sơ và các thủ tục đăng ký, nhằm đưa những cây chè cổ thụ ở Núi Bóng thành cây di sản Việt Nam. Từ đó mới có phát huy và giữ gìn thương hiệu chè Thái Nguyên, cũng như bảo tồn hệ sinh thái.
Cây di sản Việt Nam cần những tiêu chí nào?
Để được công nhận là cây di sản Việt Nam, thì cần có những tiêu chí như:
Cây tự nhiên
Cây thuộc nhóm này thường có tuổi đời lâu năm và phát triển tự nhiên trong môi trường hoang dã. Cây phải trên 200 năm tuổi, đối với cây gỗ đơn thân thì nó phải cao trên 40m, chu vi trên 6m. Trong khi đó cây đa, si thuộc chi Ficus thì cao trên 25m, chu vi trên 15m.
Hình dáng cây cũng phải nổi bật, sẽ ưu tiên những loại cây đặc hữu, quý hiếm có ý nghĩa văn hóa hoặc lịch sử.
Cây trồng
Dù là cây trồng nhưng nếu sống trên 100 năm, thì vẫn mang giá trị. Để được công nhận cây di sản, thì những loại cây này ngoài sống trên 100 năm thì loại cây gỗ đơn thân phải có chiều cao hơn 30m, chu vi 3,5m, còn cây đa, si thuộc chi Ficus lần lượt là cao trên 20m và chu vi trên 10m. Cũng cần có dáng đặc biệt, những cây có giá trị lịch sử, văn hóa, cảnh quan sẽ được ưu tiên.
Các loại cây khác
Một số cây không đạt các tiêu chí về kích thước hoặc tuổi thọ, nhưng vẫn có thể được công nhận nếu đáp ứng giá trị khoa học, lịch sử, văn hóa hay mỹ quan đặc biệt. Cây cảnh có dáng hiếm.
Những cây gần đạt tiêu chuẩn nhóm cây tự nhiên hay cây trống, nhưng có giá trị nổi bật về khoa học, lịch sử, văn hóa hay mỹ quan.
Lưu ý:
- Chu vi cây đơn thân được đo cách mặt đất 1,3m
- Chu vi cây có bạnh vè được đo rên bạnh vè 20cm
- Cây đa, si được đo chu vi tính cả phần rễ phụ.
Điều kiện lựa chọn cây di sản
Để được công nhận là cây di sản Việt Nam, cần đáp ứng các điều kiện sau:
- Đáp ứng đầy đủ các tiêu chí đã công bố về cây di sản
- Cây di sản cần xác nhận chủ sỡ hữu rõ ràng, và đã được đăng ký
- Số lượng cây được công nhận phải phù hợp với khả năng bảo tồn thực tế của hội và cộng đồng
- Hướng đến hội nhập quốc tế trong lĩnh vực Cây Di sản.
