Văn hóa trà Việt Nam là một nét văn hóa thưởng trà mang đậm bản sắc dân tộc, với sự mộc mạc và tinh tế riêng biệt. Trà không đơn thuần là một đồ uống, mà còn là một cách thể hiện sự trân trọng đối với khách.
Nguồn gốc của trà có từ đâu?
Về nguồn gốc của trà, theo truyền thuyết cổ xưa của vùng Hoa Bắc, vào khoảng 3.000 năm trước công nguyên, Thần Nông – một trong Tam Hoàng, là người am hiểu y dược có danh tiếng – đã phát hiện ra trà. Tương truyền, khi ông đang nấu nước, những chiếc lá xanh vô tình rơi vào chum nước sôi. Sau khi nếm thử, ông nhận thấy loại nước này có khả năng giúp trị tới 72 loại độc mà ông từng thử qua. Và đây chính thời điểm bắt đầu cho lịch sử trà của Trung Quốc.
Văn hóa trà Việt Nam là gì?
Văn hóa trà Việt Nam là một nét văn hóa được lưu giữ qua từng thế hệ, mang đậm nét đẹp lịch sử dân tộc, với những hình ảnh gần gũi, mộc mạc. Từ xưa, quán nước đầu làng, cây đa, ấm trà xanh, kẹo lạc... đặc biệt là những tách trà đãi khách tới chơi, đã trở thành một nét văn hóa trong đời sống người Việt. Đối với vua chúa, quý tộc, thì việc uống trà lại cầu kỳ hơn. Trà mà cung đình sử dụng cũng thường là dòng trà ướp hương, trà hảo hạng, được pha từ nước suối đầu nguồn hoặc nước sương đọng lại vào mỗi sáng sớm tinh mơ.
Trung Quốc thì có "trà kinh", Nhật Bản lại có "trà đạo", nhưng nghệ thuật thưởng trà của người Việt lại mang đến một trải nghiệm hoàn toàn khác biệt. Trước khi uống trà, người thưởng trà cần nhẹ nhàng nâng chén trà đưa nhẹ qua mũi, nhằm thưởng được mùi hương tinh tế của trà, sau đó mới từ từ uống từng ngụm nhỏ, vừa uống vừa cảm nhận được vị chát nhẹ, hậu vị ngọt sâu lan tỏa khắp khoang miệng.
Người xưa đúc kết tinh thần thưởng trà qua câu nói: "Nhất thủy, nhì trà, tam pha, tứ ấm, ngũ quần anh." Và ngày nay, người yêu trà vẫn luôn gìn giữ nét đẹp trong văn hóa uống trà.
Tìm hiểu văn hóa trà Việt
Trà Việt có từ khi nào?
Theo truyền thuyết, trà Việt đã xuất hiện từ thời Hùng Vương (2879–257 TCN). Lúc bấy giờ, quý phi của Hùng Duệ Vương là người đầu tiên khám phá tác dụng kỳ diệu của lá trà. Bà không chỉ tìm hiểu phương pháp trồng trà, mà còn truyền bá kiến thức này đến người dân, đặt nền móng cho văn hóa trà Việt - một văn hóa trà gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước.
Trải qua hơn 4.000 năm, nguồn gốc trà Việt vẫn là luôn là một đề tài được nhiều người tranh luận sôi nổi. Mỗi quốc gia đều có những nét độc đáo riêng, với Việt Nam, trà là cũng giống như con người Việt, vừa mộc mạc, chân thành nhưng đậm đà tình nghĩa. Trà giúp kết nối tình làng nghĩa xóm, giúp gắn kết mọi người lại với nhau, từ đó nuôi dưỡng và bảo tồn các giá trị truyền thống quý báu của dân tộc.
Văn hóa trà Việt ngày xưa
Từ rất lâu về trước, trà Việt từng là một đồ uống cao cấp, chỉ dành cho vua chúa và tầng lớp quý tộc. Việc pha trà yêu cầu kỹ thuật và sự tỉ mỉ. Người pha trà được ví như những nghệ nhân, nên họ phải am hiểu từ cách chọn trà, liều lượng, kiểm soát nhiệt độ nước, thời gian pha đến cách thưởng thức.
Ngoài ra, các bộ dụng cụ pha trà cũng rất quan trọng, nó thường được làm từ đất sét nung hoặc gốm sứ, với thiết kế đơn giản nhưng rất sang trọng. Những bộ ấm chén góp phần làm cho buổi thưởng trà thêm phần trọn vẹn, vừa đẹp mắt, vừa uống trà ngon.
Nguyên tắc trà Việt
Câu nói “Nhất thủy, nhì trà, tam bôi, tứ bình, ngũ quần anh” đã nói rõ năm yếu tố cốt lõi trong nghi lễ pha trà và thưởng trà của người Việt xưa.
Nhất thủy
Nhất thủy là để nhấn mạnh vai trò của nước dùng để pha trà. Nước suối đầu nguồn, nước tinh khiết, hoặc sương sớm đọng trên lá sen, chính là những loại nước lý tưởng dùng để pha trà. Nguồn nước càng thanh khiết càng tốt. Nước được đun sôi, sau đó sẽ để vài phút để nước giảm nhiệt độ còn khoảng 75-90°C tùy loại trà, nhằm giữ trọn hương vị nguyên bản tỏng từng tách trà.
Nhì trà
Nhì trà ý nói là chất lượng của lá trà, theo đó, cánh trà cần hội tụ năm yếu tố: sắc, thanh, khí, vị, thần. Trà khi pha có màu sắc thuần khiết, hương thơm tinh tế, độ nóng vừa phải, vị chát nhẹ hòa quyện hậu vị ngọt lan tỏa lâu trong khoang miệng, và “thần” chính là sức hút của trà khiến người thưởng trà nhớ mãi.
Tam bôi
Tam bôi là nói tách uống trà, số lượng chén phải đủ cho những người thưởng trà. Chén trà thì cần được tráng với nước sôi trước khi rót trà, như thế sẽ loại bỏ bụi, hơi ẩm trong tách, đồng thời cân bằng nhiệt độ khi rót trà ra.
Tứ bình
Tứ bình là ấm dùng pha trà, không phải chất liệu nào cũng có thể pha trà, để giúp trà đạt hương vị ngon và ổn định thì người ta thường dùng ấm tử sa - loại ấm được làm từ đất nung nung ở nhiệt độ cao. Tránh dùng ấm bằng thủy hay hay kim hoại. Ấm tử sa giữ nhiệt lâu, giúp trà lưu giữ trọn vẹn tinh hoa.
Ngũ quần anh
Ngũ quần anh là nhắc đến bạn trà, chén trà ngon cùng những người tri kỷ, cùng chí hướng sẽ khiến cho buổi thưởng trà thêm phần hấp dẫn, trà ngon thì không thể thiếu bạn hiền, do đó, việc cùng những người thân yêu cùng nhau uống trà cùng nói về nhân sinh, còn gì tuyệt hơn.
Tìm hiểu văn hóa trà Việt ngày nay
Ngày nay, văn hóa trà Việt vẫn đang được giữ gìn, vừa rẽ sang một hướng cách tân theo nhịp sống hiện đại. Trà bây giờ ai ai cũng có thể sử dụng, đặc biệt, trà còn được pha chế theo nhiều công thức, tạo nên những thức uống vô cùng thơm ngon. Bạn có thể thưởng trà theo phong cách truyền thống, hoặc uống những đồ uống mới mẻ được làm từ trà đều được.
Cách uống trà ngày nay
Thưởng trà trong thời hiện đại không bị gò bó bởi nghi lễ cầu kỳ, thay vào đó, thưởng trà sẽ chú trọng hơn vào sự cảm nhận và tâm của người uống. Trước khi pha trà, bạn phải chọn loại trà phù hợp, ước lượng nước, điều chỉnh nước, thời gian hãm trà rồi mới pha trà. Bộ dụng cụ pha trà cần dược tráng qua kỹ càng, để giữ nhiệt cho trà tốt hơn, cũng như đảm bảo hương vị tinh khiết cho từng tách trà.
Trà rót ra cần thưởng hương, rồi mới thưởng vị, nói chung, quy trinh thưởng trà này cũng không khác so với ngày xưa, nhưng nó có phần thoải mái, không quá cầu kỳ.
Không gian uống trà ngày nay
Không gian thưởng trà hiện đại rất độc đáo và đa dạng, có thế thiết kế mang nét truyền thống, hoặc hiện đại, phù hợp với guu của nhiều người. Nếu bạn muốn sự yên tĩnh, mộc mạc, gần gũi thì chọn quán có phong cách cổ xưa, còn nếu muốn đẹp mắt, nổi bật có thể chọn quán hiện đại, còn nếu muốn gần gũi với thiên nhiên thì chọn quán ngoài trời, có không gian mở.
Nói chung, không gian cũng là điều giúp bạn thoải mái và thư thái khi uống trà, nên ngày nay các quán, cửa hàng rất quan tâm vào việc thiết kế không gian, giúp người uống trà cảm thấy hài lòng.
Ý nghĩa thưởng trà ngày nay
Thưởng trà không đơn thuần là uống một tách nước để giải khát mà còn là lúc bạn tận hưởng và suy ngẫm về cuộc sống. Nó mang đến một trải nghiệm tuyệt vời, giúp bạn cảm nhận qua vị giác, khứu giác và thính giác, bạn sẽ nhận được sự tinh tế qua từng ngụm trà. Ngày nay, giới trẻ thường chọn những quán uống trà thoáng mát, đẹp mắt, với vô vàn loại trà được biến tấu độc lạ, ngon miệng. Trong khi đó, những ai thích uống trà truyền thống, thì lại chọn cho mình một không gian, cách thức uống trà mang đậm nét văn hóa xưa.
