Quả bưởi có tên tiếng anh là Pomelo, là một loại trái cây thuộc họ cam Rutaceae, nó còn được gọi là quả bòng, chu loan, mác pục, plài pình. Với vị chua chua ngọt ngọt.
Quả bưởi là gì?
Quả bưởi là một loại trái cây nhiệt đới, còn có tên gọi khác là bòng, chu loan, mác pục, plài pình. Có tên khoa học là Citrus grandis L., thuộc họ Cam (Rutaceae). Đây là loại quả có nhiều múi, với lớp vỏ bên ngoài dày có tinh dầu có thể có màu xanh hoặc vàng, bên trong ruột có nhiều tép nhỏ, có màu hồng, trắng hay hồng nhạt tùy vào giống bưởi.
Loại trái cây này không chỉ giàu dinh dưỡng mà còn rất tốt cho sức khỏe, thường được ăn trực tiếp, làm nước ép, chế biến nhiều món ăn ngon...
Quả bưởi có đặc điểm gì?
Lá cây bưởi
Lá bưởi mọc so le, hình trái xoan hoặc hình trứng, phía trên bóng mượt, mặt dưới lá nhạt hơn với các đường gân nổi rõ. Cuống lá có cánh rộng, tạo hình số 8 đặc trưng khi kết hợp với phiến lá. Lá bưởi có mùi thơm dễ chịu, màu xanh lá.
Hình dáng cây bưởi
Bưởi là loại cây thân gỗ nhỡ, có kích thước trung bình, chiều cao thường đạt khoảng 10 đến 13 mét, với các cành mang gai nhỏ mọc ở kẽ lá. Lúc non, cành có lớp lông mịn, sau khi lớn thì nó nhẵn dần theo thời gian. Hiện nay có nhiều loại cây bưởi thấp, trái thì sum suê, rất tiện khi thu hái và có thể làm cây cảnh chưng Tết rất đẹp.
Quả bưởi
Quả có hình cầu, kích thước lớn hoặc vừa, vỏ dày, màu sắc thay đổi từ xanh, vàng đến đỏ nhạt tùy theo giống bưởi. Bên ngoài vỏ có nhiều tinh dầu, khi bổ quả bưởi thì bên tron có cùi trắng ( thường dùng làm chè bưởi), tiếp đó là lớp vỏ lụa mỏng bao quanh từng múi bưởi. Mỗi múi bưởi có nhiều tép và có hạt hoặc hạt nhỏ, hạt lớn tùy loại. Vỏ bưởi thường dùng để chiết xuất tinh dầu, làm mứt...
Mùa thu hoạch chính là vào tháng 8 đến tháng 11, bạn nên ưu tiên mua bưởi vào thời điểm này, để chọn được những quả bưởi ngon, mọng nước.
Hoa bưởi
Hoa bưởi lưỡng tính, mọc thành chùm ở kẽ lá, mỗi cụm có từ 6 đến 8 bông, màu trắng tinh khiết và tỏa hương thơm vô cùng dễ chịu. Hoa có tầm 5 cánh, cánh dày, rời nhau, nhị ngắn bằng khoảng 1/2 cánh hoa, xếp thành vòng tròn bao quanh bầu noãn hình cầu. Lá bắc và cuống hoa có phủ lông tơ mỏng.
Thời điểm hoa nở rộ là vào tháng 3 đến tháng 5.
Khu vực phân bố và quá trình thu hái
Cây bưởi có xuất xứ từ quốc gia Ấn Độ - Malaysia, sau đó được mọi người yêu thích nên nó đã được nhân giống, canh tác rộng rãi tại các quốc gia Đông Nam Á, Nam Á. Tại Việt Nam, bưởi là giống cây ăn quả truyền thống, gắn bó với đời sống của nhiều địa phương. Đặc biệt, bưởi còn là một đặc sản nổi tiếng ở một số tỉnh thành như bưởi Đoan Hùng (Phú Thọ), bưởi Năm Roi ( Vĩnh Long), bưởi da xanh ( Bến Tre), bưởi Phúc Trạch ( Hà Tĩnh), bưởi Diễn ( Hà Nội), bưởi Tân Triều ( Đồng Nai)... Mỗi loại bưởi này đều mang đến hương vị tuyệt vời, được rất nhiều người ưa chuộng.
Cây bưởi có tính ứng dụng cao, hầu hết các bộ phận của cây bưởi đều được sử dụng, bao gồm múi bưởi, vỏ bưởi, hoa bưởi, lá bưởi và hạt bưởi.
Thành phần hóa học của bưởi
Các bộ phận khác nhau của cây bưởi chứa nhiều hoạt chất sinh học đa dạng, nhờ thế nên loại trái cây này không chỉ dùng để ăn mà còn có nhiều lợi ích nổi bật.
Lá bưởi
Tinh dầu lá bưởi chứa nhiều hợp chất chính như:
- 31,83% DL-limonene
- 17,75% E-citral
- 13,38% Z-citral
- 15,22% 4-methyl-1-hexene
Ngoài ra còn có: α-Pinene, β-Pinene, β-myrcene, sabinen, methyl heptenone, t-ocimene, linalool, geranyl formate, geranyl acetate, β-farnesene, 1-Hexene, 3,3-dimethyl...
Vỏ quả bưởi
Chiết xuất ethanolic từ trong nước của vỏ bưởi có chứa flavonoid, vitamin C và carotenoid. Các hoạt chất này có khả năng chống oxy hóa, chống viêm... Trong đó, các flavanone ở dưới dạng aglycon và glycoside, và aglycones flavonone được cho là hesperetin, eriodictyol, naringenin.
Ngoài ra, vỏ bưởi còn chứa nhiều dưỡng chất như vitamin B1, pectin, nước, kali, magiê, natri, carbs, sắt, phốt pho, canxi... và giàu các axit phenolic gồm:
- Acid gallic (chiếm tỷ lệ cao nhất)
- Acid sinapic
- Acid chlorogenic
- Acid caffeic
- Acid ρ-coumaric
- Acid ferulic.
Hoa bưởi
Hoa bưởi cũng là nguồn cung cấp tinh dầu phong phú, với khoảng 23 hợp chất như 32,70% nerolidol, 1,20% α-Pinene, 20,00% farnesol, 1,10% α-terpincol, 6,75% limonen, 15,35% cedrol, 21,05% linalol, 1,75% geranial, 1,60% nerol.
Tác dụng của cây bưởi trong y học cổ truyền
Trong y học cổ truyền, cây bưởi không chỉ là một loại hoa quả mà còn là dược liệu, với các bộ phận như vỏ quả, hoa, lá và múi quả đều có nhiều công dụng.
Vỏ quả bưởi có vị đắng, cay, sỡ hữu mùi thơm đặc trưng, tính bình, giúp trừ phong, hóa đờm, giảm đau, tiêu báng, hóa huyết và tiêu phù thũng. Trong khi đó, hoa bưởi lại có mùi hương thanh khiết, giúp giảm lo âu, cải thiện giấc ngủ, nó còn hỗ trợ bệnh phong, ho, nấc... đặc biệt hoa bưởi còn là thành phần quan trọng trong nhiều loại mỹ phẩm, nước hoa, chất tạo hương trong dược phẩm, thực phẩm...
Lá bưởi lại có vị đắng, cay, mùi thơm rất dễ chịu, tính ấm, mang lại nhiều lợi ích như thông kinh lạc, trừ đờm, tán khi, trừ hàn, giải cảm, tiêu thực, hoạt huyết. Khi bị cảm thông thường người ta cũng hay dùng lá vưởi để nấu cùng các lá thơm khác để xông người, nhằm giúp nhanh khỏi cảm.
Công dụng của bưởi theo y học hiện đại
Theo quan điểm y học hiện đại thì bưởi mang đến nhiều tác dụng như:
Hỗ trợ chống viêm
Viêm là phản ứng phòng vệ tự nhiên của cơ thể trước các tác nhân gây hại bên ngoài và nó còn hỗ trợ quá trình hồi phục. Trong bưởi có chứa polysaccharid, là một chất có tác dụng kháng viêm. Nghiên cứu trên động vật ( cụ thể là ở thỏ) được kích thích bằng amoniac và bệnh nhân lâm sàng, cho thấy polysaccharide trong bưởi có thể hỗ trợ giảm các biểu hiện của tình trạng viêm mãn tính.
Nhờ có polysaccharid và coumarin trong vỏ bưởi có thể ức chế hoạt động của các chất trung gian gây viêm và các cytokine tiền viêm. Vì thế, bưởi cũng có thể như một chất chống viêm.
Hỗ trợ tim mạch
Với hàm lượng kali dồi dào, bưởi giúp kiểm soát huyết áp. Đồng thời, loại quả này còn góp phần giảm cholesterol xấu (LDL) và tăng cholesterol tốt (HDL), tăng cường hoạt động của tim. Không dừng lại đó, bưởi còn giúp ích trong việc giảm nguy cơ liên quan đến tim mạch như đau tim hay đột quỵ, từ đó tăng cường sức khỏe tim mạch một cách tự nhiên.
Giúp chống oxy hóa
Các gốc tự do tích tụ trong cơ thể quá nhiều sẽ làm kích thích quá trình oxy hóa, gây tổn thương tế bào và từ đó gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm như xơ vữa động mạch, Parkinson hay Alzheimer... Các thực phẩm giàu nhóm hydroxyl (-OH) thường được đánh giá cao trong việc chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào và giảm tác động của quá trình oxy hóa.
Mà bưởi là một trong những loại quả giàu flavonoid, polyphenol và vitamin C, đây đều là các chất chống oxy hóa mạnh mẽ, giúp chống lại các gốc tự do gây hại, đặc biệt, polyphenol.
Hoạt tính kháng vi sinh vật
Kháng nấm
Tinh dầu bưởi theo một nghiên cứu vào năm 2016, được Singh và Navneet tiến hành, họ cho biết, nó có khả năng ức chế sự phát triển hoàn toàn của các sợi nấm như A. fumigatus, A. terreus,T. viride, F. oxysporum, H. oryzae, A. alterta ở nồng độ 750 ppm.
Ngoài ra, vào năm 2004, Bijun đã tiến hành chiết xuất etanolic từ vỏ bưởi cũng giúp ngăn chặn một số loại nấm mốc, với tỷ lệ ức chế đối với Aspergillus niger V , Tiegh, Penicillium và Aspergillus otyzae lần lượt là 60,5%, 59,5% và 34,3%.
Kháng khuẩn
Chiết xuất ethanolic từ vỏ bưởi cho thấy tiềm năng phòng ngừa vi khuẩn như Escherichia coli, Staphylococcus aureus và Salmonella. Bên cạnh đó, các chiết xuất từ bề mặt ngoại vi của vỏ bưởi cũng giúp ngăn Gram dương phát triển.
Hỗ trợ người bị hội chứng chuyển hóa
Múi bưởi và vỏ bưởi đều chứa các thành phần có tác dụng tích cực giúp hỗ trợ các vấn đề về hội chứng chuyển hóa, thông qua việc nó có khả năng thúc đẩy quá trình chuyển hóa glucose, kiểm soát cân nặng và điều hòa mỡ máu.
Nghiên cứu ở chuột bị béo phì, cho sử dụng chiết xuất từ vỏ bưởi, kết quả nó có thể giảm cân, giảm TC (cholesterol toàn phần), TG (triglyceride), LDL-c, vì nó có thể tăng cường các enzyme chuyển hóa lipid như carnitine palmitoyl-transferase và lipase.
Liều lượng sử dụng bưởi
Để dùng bưởi an toàn, bạn có thể tham khảo liều lượng sau:
- Lá bưởi chỉ nên dùng 10- 20g/ngày, có thể dùng lá tươi để xong, nướng rồi mang đi xoa bóp hay cất tinh dầu
- Vỏ bưởi thì nếu dùng ở dạng nấu nước thì có thể dùng 4- 12g/ ngày
- Còn hoa bưởi tươi thì tùy nhu cầu.
Lưu ý khi dùng bưởi
Tuy bưởi mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng những người có bệnh về thận thì không nên sử dụng nhiều, vì bưởi có vitamin C và kali cao, có thể làm bệnh nặng hơn. Hay những người bị dị ứng với họ cam quýt thì cũng cần tránh ăn bưởi hay các chế phẩm chứa bưởi.
Đặc biệt, bạn nên dùng bưởi đúng cách, đúng liều lượng, không nên lạm dụng vì nó có thể gây ra nhiều vấn đề xấu cho sức khỏe. Tốt nhất nên hỏi ý kiếm bác sĩ trước khi dùng, nhất là những người đang có bệnh lý hay đang trị bệnh.
